"Czartoryska. Historia o marzycielce" Monika Raspen

Zawsze chętnie sięgam po historie kobiet wyjątkowych, lecz zapomnianych lub zepchniętych na dalszy plan, żeby nie przyćmiewały mężczyzn. Podobnie jak po opowieści o kobietach przedstawianych do tej pory w przekłamany sposób. Były zbyt ambitne, zbyt waleczne, zbyt potężne, więc nieżyczliwi robili, co mogli, żeby zniszczyć ich wizerunek. Jak? Różnie, ale często najprościej, jak się da. Przez to, co dziś znamy jako slutshaming.

Zacznijmy jednak od początku. I to dosłownie, bo „Czartoryska. Historia o marzycielce” jest debiutem. Autorka poświęciła go Elżbiecie Flemming, która weszła do historii jako Izabela Czartoryska. Gdy ją poznajemy, ciężko choruje na ospę. Kiedy babka upewnia się, że 15-latka raczej przeżyje, wydaje ją za znacznie starszego wuja. Byle majątek został w rodzinie. Izabela jest przerażona sytuacją, w tym nocą poślubną, o której nie ma zielonego pojęcia. I tak zaczyna się jej niedola. W nowej rodzinie, gdzie poza życzliwymi są fałszywi ludzie oraz jawni wrogowie. Przy mężu, który w małżeńskim łożu jest kiepski, ale chętnie nadrabia u bardziej doświadczonych kochanek.

Przez lata z zakompleksionego, zahukanego brzydkiego kaczątka wyrasta całkiem przystojna kaczuszka. Nie łabędź, kaczuszka, ale taka, która umie już dobrze się zaprezentować i zawalczyć o swoje. Jednocześnie rozpaczliwie łaknie miłości, a próby jej znalezienia owocują kolejnymi dziećmi. Więcej ich przyjdzie pochować, niż wychować, a poza stratą potomstwa Izabela będzie cierpieć z powodu zdrad męża i obłudnego otoczenia. Ale się nie poddaje. Wręcz przeciwnie, każdy cios od losu wzmacnia jej charakter.

Mimo tytułu książka Moniki Raspen przybliża nie tylko historię Czartoryskiej. Poznajemy też inne kobiety, a raczej autorka posługuje się ich przykładami, aby opisać podwójne standardy panujące w tamtych czasach. Chodzi m.in. o gwałty, które hańbiły nie gwałciciela, a ofiarę. Zniszczoną, popsutą, której już nikt nie weźmie. Chodzi o małżeńskie zdrady. Choćby obie strony zdradzały, on był usprawiedliwiony, ona wytykana palcami. Chodzi o sam seks, który przez stulecia miał sprawiać przyjemność jedynie mężczyznom. Kobiety miały być rozpieczętowane w noc poślubną i niczym klacz rozpłodowa pokryte przez (często starego) męża. Nic dziwnego, że wiele z nich kojarzyło stosunek jako obrzydliwy, bolesny akt niezbędny do rozrodu. Dopiero z kochankiem odkrywały rozkosz fizycznej miłości.

W posłowiu autorka pisze, że starała się przekazać jak najwięcej prawdy historycznej, a zarazem przyznaje, że jej narracja jest nietypowa. I że w „nielicznych momentach odrobinę nagina rzeczywistość, żeby akcja była bardziej dynamiczna”. Zauważa, że wiele bolączek, które doskwierały kobietom w XVIII w., istnieje i dziś. To wspomniane podwójne standardy, wpływ religii na władzę czy zbytnie skupienie na wizerunku. W kilku recenzjach natknęłam się na zarzut (?), że czuć w książce współczesne poglądy. Być może coś jest na rzeczy. Izabela Czartoryska bez wątpienia wyprzedzała swoje czasy. Niemniej odniosłam wrażenie, że parę rozmów powstało tylko po to, aby lewostronnie doedukować czytelnika. Choć im przytakuję, uważam, że fabuła nic by nie straciła, gdyby zniknęły.

Jak widnieje na tylnej okładce, powieść to „zbeletryzowana biografia arystokratki”. Styl jest przyjemny, a słownictwo bogate, tak samo jak wiedza pisarki. Można się sporo dowiedzieć, a jeśli ktoś jest „brzydliwy”, kilka naturalistycznych detali weźmie go z zaskoczenia. Nie radzę jeść przy części o Paryżu. Jeśli chodzi o zarzuty, co najmniej cztery osoby pracowały nad tekstem i żadna nie wyłapała babola na 253. stronie. Ciastko pączowe, rili? Kręciłam też nosem przy kumulacji pecha, który nie pozwalał bohaterom się spotkać. Prawie jak dziewięć sezonów „How I met Your Mother”.

Do brzegu. Czy debiut Moniki Raspen mi się podobał? Tak, mimo paru minusów czytało mi się dobrze. Nie ukrywam, że mają na to wpływ moje poglądy, dość zbieżne z autorką. Polecam książkę wielbicielom historii, ale tym z otwartą głową. Jeśli kogoś razi kobieca perspektywa, nie znajdzie tu nic dla siebie.

Za możliwość lektury bardzo dziękuję Wydawnictwu Muza.