"Na Syberię" Per Petterson

„Na Syberię” to historia Dunki bez imienia, wspominającej dzieciństwo i młodość, przeżyte w okresie międzywojennym, w trakcie i po 2 wojnie światowej. Przewija się w niej smutek, tęsknota, samotność, wewnętrzna pustka. I chłód. Czytałam i marzłam razem z bohaterką. Towarzyszyłam jej w domu, gdzie było zimno nawet latem, patrzyłam jej oczami na duńskie krajobrazy, smagane lodowatą morską bryzą. Wszędzie było zimno. Nawet przy czytaniu islandzkich kryminałów nie miałam takiego poczucia, że kartki pokrywa szron.

Prócz tego, że w powieści Pera Pettersona strony skrzypią od mrozu, więcej jest tu pominięte, niż napisane. Relacja bohaterki jest pozbawiona emocji, chłodna jak jutlandzkie powietrze. Zastanawiałam się, czy ma w ogóle jakieś uczucia, czy wszystko w niej zamarzło pod wpływem aury i atmosfery panującej w domu. A później przypomniałam sobie, kto opowiada tę historię – 60-letnia kobieta, patrząca na przeszłość z dystansem. „Byłam wtedy taka młoda, ale pamiętam, że pomyślałam: Mam dwadzieścia trzy lata, a życie już się skończyło. Pozostała tylko resztka”. Co było dalej? Czy Syberia była dla niej tym, czym Moskwa dla sióstr ze sztuki Czechowa? Co było po tym, kiedy pękło jej serce?

„Na Syberię” to dobra książka, która mi się nie spodobała. Nie polubiłam żadnego z bohaterów, mimo że wielu współczułam. Bohaterce, której nie kochała ani fanatycznie religijna matka, ani wycofany ojciec, przeżywający całe życie odrzucenie przez własnych rodziców („urodziłeś się w bólach, a spłodzony zostałeś w bólach jeszcze większych. Od samego początku byłeś jak cierń w ciele”.). Dziadkowi, który przez kilka dekad z wzajemnością nie znosił żony, nieszczęścia topił w alkoholu, aż zabrakło mu sił. Babci, która całe życie trzymała głowę wysoko, znosząc milczenie męża. Oschła, surowa i wyniosła, podejrzewam, że została zmuszona do ślubu. On też. Współczułam Lucyferowi, czarnemu rumakowi dziadka, który po jego śmierci nie pozwolił się nikomu okiełznać, a w nocy, po której miał przyjechać stryj Nils, uciekł ze stajni i ślad po nim zaginął. Współczułam świni, która wolała utonąć, niż trafić do rzeźni – ledwo dźwig przeniósł ją z promu i postawił na ziemi, rzuciła się do wody i utopiła bez jednego kwiku. Współczułam starej szkapie, zamęczonej przez handlarza szmatami w scenie bardzo podobnej do tej, którą do dziś pamiętam ze „Zbrodni i kary”.

Nie współczułam za to matce bohaterki, pochłoniętej czytaniem Biblii i śpiewaniem psalmów. Serce Inger Marie tak mocno przepełniała miłość do Jezusa, że zabrakło jej dla własnych dzieci. A na pewno dla córki, bo syna na swój sposób kochała. Nie współczułam też Jasperowi, który jak jeden z wielu uwierzył w komunistyczną ideologię. Od dziecka wiedział, że chce rozwalać stary świat i tworzyć nowe porządki. A czemu mu nie współczułam? Według opisu, „Na Syberię” to „przejmujący obraz głębokiej relacji między bratem a siostrą”. Wielu czytelników znalazło w książce wspaniałą miłość rodzeństwa, które mogło liczyć tylko na siebie w domu pełnym chłodu fizycznego i emocjonalnego. A według mnie jej nie było. Znalazłam ogromną miłość siostry do brata, przechodzącą w uwielbienie. Jasper zapewne też ją kochał, ale raziły mnie jego okrutne żarty – wiedząc, czego siostra się boi, często podsycał jej lęk. Tyczyło to zarówno „niegroźnego” straszenia np. kamiennymi lwami czy domem starej zielarki, jak i strachu największego ze wszystkich. O życie brata. Kiedy przeczytałam o stopach, które zdarła do krwi, biegnąc po pomoc dla niego, poczułam ogromną złość.

Uważam, że „Na Syberię” to bardzo dobra książka, napisana schludnym, a przy tym plastycznym językiem. Można się z niej sporo dowiedzieć o okresie niemieckiej okupacji Danii i o stosunkach duńsko-norweskich. Ale przede wszystkim to przeraźliwie smutna opowieść o braku miłości. Oczywiście polecam, bo dobre książki warto polecać. Ale do niej nie wrócę.