"Sztuka zagrabiona 2. Madonna znika pod szklanką kawy" Włodzimierz Kalicki, Monika Kuhnke

„Nasza opowieść o wojennych i powojennych losach wyjątkowych – choćby dlatego, że naznaczonych przez historię – dzieł jest tak naprawdę w równym stopniu opowieścią o ludziach, których sztuka usidliła. O rabusiach arcydzieł opętanych żądzą grabieży i niszczenia oraz o ich ofiarnych ratownikach, o kłamcach i obsesyjnych tropicielach prawdy. Ta książka opowiada o tym, że sztuka potrafi wydobywać z ludzi to, co najlepsze. A czasem – to, co najgorsze”.

Zacznę od tego, że jestem książkową sroką. Kiedyś tak nie było, a przynajmniej nie w takim stopniu. Uwielbiam pięknie wydane tytuły, które zachwycają zarówno treścią, jak i formą. Od dziecka mam słabość do twardych okładek – nawet zeszyty wybierałam właśnie takie. Do pierwszego zabazgrania (łagodnie mówiąc, nie umiem w kaligrafię) wierzyłam, że będę starannie prowadzić notatki. Niestety plany planami, a życie życiem.

Ale do brzegu. Kocham książki z twardymi okładkami. Jeśli do tego są dopracowane i wydane tak estetycznie jak „Sztuka zagrabiona 2. Madonna znika pod szklanką wody”, ręce same mi się do nich wyciągają. A trzeba przyznać, że jest co trzymać, bo to właściwie nie książka, tylko księga. Z jednej strony, ma ponad 450 stron i jest ciężka, więc raczej nie polecam czytania w MPK. Z drugiej, w ryzach trzyma ją porządne szycie i mocny grzbiet. Mimo wagi i gabarytów przegląda się ją całkiem wygodnie. Nie trzeba jej „łamać” ani dociskać dłonią, żeby się nie zamykała. Okładkę zdobi XVI-wieczna „Madonna pod jodłami” pędzla Lucasa Cranacha Starszego. W środku znajdziemy mnóstwo czarno-białych i kolorowych fotografii przedstawiających dzieła sztuki oraz ludzi. Druga kategoria obejmuje zdjęcia właścicieli obrazów, rzeźb czy innych cennych przedmiotów. Widać też na nich osoby zaangażowane w odnalezienie oraz – lub przede wszystkim – w odzyskanie skarbów.

Wydawnictwo wykonało świetną robotę i to samo mogę napisać o autorach. Oboje przyłożyli się do zebrania materiałów i przedstawili je czytelnikom w ciekawej formie. Nie sądziłam, że o sztuce można tak fascynująco gawędzić. Jak bard z gitarą przy ognisku, tak twórcy mogliby zasiąść przy stole w eleganckiej sali (może nawet muzealnej) i opowiadać słuchaczom historie skradzionych/zaginionych dzieł sztuki. Czytałam z dużym zainteresowaniem. Z tym że na raty, żeby dawkować sobie treść. To naprawdę masa danych, więc może nie tyle znudzić, ile zmęczyć. Oczywiście nie twierdzę, że u każdego tak będzie. W moim przypadku sprawdziło się wydzielanie czasu na lekturę „Sztuki zagrabionej” i przeplatanie jej innymi tytułami.

O czym dowie się czytelnik tej wyjątkowej pracy? Poza losami dzieł sztuki, które zagubiły się w historycznej zawierusze, a po latach natrafiono na nie zupełnym przypadkiem, pozna dziesiątki anegdot o znanych i mniej znanych postaciach. Autorzy próbują nie tylko prześledzić trasę, jaką przemierzyły poszczególne dzieła, ale i motywy ich powstania. Dywagują nad tym, kim mogli być modele obrazów. Przyznam, że jako laika mniej mnie zajmują ich zachwyty nad detalami. Brak mi wiedzy, aby docenić triki malarskie, które dają „trudne do zauważenia, niemal podkorowe, poczucie wszechobecnego żaru, ściekającego w trawę ze ździebeł okalających chłopca”. Szanuję, ale nie czuję. Się zrymowało.

W książce nie brakuje również informacji o skandalach obyczajowych (i nie tylko), ludzkim bohaterstwie oraz grzechach i grzeszkach. Wszystko to podane w popularnonaukowej postaci, pięknym językiem, a zarazem przystępnie. Okraszone przypisami i domknięte indeksem. Moim zdaniem Włodzimierz Kalicki oraz Monika Kuhnke stworzyli pracę, która nadaje się idealnie na prezent. Głównie, ale nie tylko dla miłośników sztuki.

Za możliwość przeczytania książki bardzo dziękuję Wydawnictwu Agora.