"Zakonnice odchodzą po cichu" Marta Abramowicz

„Zakony psują dobrych ludzi, idealistów, którzy chcą czegoś więcej. Jesteś zachęcana, by ślepo wierzyć, nawet jeśli się nie zgadzasz. Czarne jest białe, białe czarne. Masz to przyjąć w imię ślepego posłuszeństwa. Ja tak robiłam. To był gwałt na umyśle”.

Kiedy sięgałam po „Zakonnice odchodzą po cichu”, niby wiedziałam, co mnie czeka, ale i tak ciśnienie podnosiło mi się z każdą przewróconą kartką. Na ledwo dwustu stronach autorka zgromadziła masę danych na temat, który wcześniej niewielu miało odwagę poruszyć: życie w żeńskim zakonie – i po nim. Trudno stwierdzić, który etap był trudniejszy do zbadania, wiadomo jedynie, że to tabu. Byłym zakonnicom nie wolno brakuje czasu, żeby o tym rozmawiać. Matki przełożone patrzą surowo i odradzają pisanie, bo „nic dobrego z tego nie wyniknie”. Bracia, którzy zgodzili się wypowiedzieć, proszą, żeby nie podawać nazwy ich zakonu.

Na początku autorka wyjaśnia, jak przebiegał proces zbierania materiałów. Jak trudno jej było skontaktować się z bohaterkami. Byli księża mają swoje stowarzyszenia i portale, byłe zakonnice nie mają nic. Byli duchowni spotykają się ze sobą i wspierają, a byłe zakonnice znikają. Są potępiane i wstydzą się, jakby zawiodły. Tylko kogo? Siebie? Zakon? Boga?

Kiedy ksiądz zrzuci sutannę, wybucha mniejszy lub większy skandal i po jakimś czasie cichnie. Gdy habit zrzuca zakonnica, chce się zapaść pod ziemię, jakby zrobiła coś straszliwego. A ona wreszcie pojęła, że ją oszukano. Młode dziewczyny kusi się podczas tzw. powołaniówek i snuje opowieści o radosnej służbie Bogu. Po przekroczeniu klasztornej bramy czeka je monotonia modłów, niedojadanie, wyzysk i samotność.

Marta Abramowicz wykonała ogrom pracy, a finalnie udało jej się dotrzeć do dwudziestu kobiet, które opuściły zakon z własnej (bądź nie) woli. Przytoczyła historie siedmiu z nich oraz fragmenty historii pozostałych trzynastu. Poznałam losy dziewcząt, które szukały w klasztorze Boga i/lub ucieczki przed światem. Ich niedojrzałe umysły poddano indoktrynacji, wmawiając, że im mniej mówią, myślą i czują, tym bliżej im do Boga. Im są pokorniejsze, im bardziej dają się poniżać, im mniej szczęścia dopuszczają do swojego życia, tym lepiej służą Jezusowi.

„Życie każdej zakonnicy miało być nieustannym wyrzeczeniem, ale tak, żeby nikt tego nie widział. Żeby przypadkiem nie służyło wyścigowi do świętości. Przechwalaniu, która bardziej się dziś umartwiła”.

Siostry powinny „radować się poprzez cierpienie”. Aż chce się przypomnieć Matkę Teresę, która nie odmawiała chorym bólu, ale sama popędziła kurcgalopkiem do najlepszego szpitala, kiedy jej własne zdrowie zaczęło szwankować. Może i cierpienie zbliża do Boga, ale ona wolała okrężną drogę. Jak widać, wszędzie są świnki równe i równiejsze. Jednym wolno mieć komórki i laptopy, inne muszą prosić o pieniądze na podpaski. Myć się raz w miesiącu, a habit prać dwa razy w roku.

Ciężko mi było zachować spokój, czytając o tłamszeniu osobowości, tłumieniu głodu wiedzy, zachęcaniu do umartwiania się, wmawianiu, że miłe Bogu jest posłuszeństwo, brak własnego zdania na jakikolwiek temat i odmawianie sobie jakiejkolwiek przyjemności... Nie samodoskonalenie, a samodręczenie. Trafnie komentują to bracia zakonni:

„Żyją w religijnym matriksie. Powołaniem nazywają to, że się zaharowywują”. „Wiarę sprowadzają do obrzędów”. „Katują się religijnie. Zasypiają nad różańcem, ale jeszcze muszą nadrobić pół adoracji i zaległości z wczoraj. Siedzą, aż skończą. Liczy się obecność ciałem, a nie zaangażowanie duchem”. „Sami decydujemy, jak będzie najlepiej dla wszystkich. A one boją się cokolwiek postanowić, żeby nie naruszyć żadnego z odwiecznych przepisów”.

Poznajemy nie tylko byłe siostry, ale i historię reform w zakonach. Autorka stara się odpowiedzieć na pytania, czemu Sobór Watykański II przewietrzył męskie klasztory, a nie ruszył żeńskich. A przynajmniej nie wszystkie – wiele wciąż trzyma się reguł ze średniowiecza.

Reportaż rzuca też więcej światła na hipokryzję i obłudę duchownych (włącznie z polskim papieżem), którzy od wieków wykorzystują pracę zakonnic, traktując je jak niewolnice. Czytając, pomyślałam, że gdyby kobiety znały te fakty, wyludniłyby się kościoły i klasztory. No bo jak można gorliwie uczestniczyć w mszy, skoro wie się, jakie KK ma zdanie na temat kobiet? Później stwierdziłam, że jestem naiwna. Skoro istnieją krulewny, wpatrzone jak w obraz w polityka, który otwarcie mówi, że kobiety są głupsze od mężczyzn, czemu miałoby być inaczej z parafiankami widzącymi w księdzu nadczłowieka? Oj, na pewno nie uważa mnie za gorszą, to wyjęte z kontekstu.

„To ojcowie Kościoła mówili, że kobieta jest komnatą diabła. To święty Tomasz głosił, że jest mniej rozumna niż mężczyzna i powinna mu być podległa. To papieże zdecydowali, że kobieta w klasztorze może się tylko modlić, sprzątać i gotować. To mężczyźni przez wieki odnosili się do niej z głęboką nieufnością czy wręcz pogardą. Uważali, że im więcej kontroli, tym lepiej. Zabraniali jej wychodzić z domu, kształcić się, być u władzy, głosować w wyborach. Swoim namiętnościom folgowali bez ograniczeń, ale to jej przypisywali, że jest nierządnicą. Mężczyzna był jurny, a kobieta upadła”.

Kto nie lubi czytać długich recenzji, zerknie na tytuł i przeskanuje tekst, zatrzymując się na boldach. Kto będzie chciał przeczytać, przeczyta i wyciągnie coś dla siebie. Albo nie. Ze swojej strony gorąco polecam „Zakonnice odchodzą po cichu”, choć nie ma co tu życzyć przyjemnej lektury. Treść zmusza do otworzenia oczu. Może zmusić też kogoś, kto bardzo tego nie chce, bo woli dalej żyć w swojej bańce.