„Kraj naprawdę i na niby. Reportaże z Gujany Francuskiej” Tomasz Owsiany

 

Zawsze lubiłam poznawanie ciekawych zakątków świata, mimo iż niewiele, łagodnie mówiąc, zwiedziłam sama. Pozostało mi oglądanie ich oczami innych. Niegdyś dzięki książkom podróżników typu Arkady Fiedler czy pisarzy takich jak Alfred Szklarski. Później dzięki blogom turystycznym, a dziś poprzez kanały na Youtube. Myślę, że do Gujany Francuskiej nie zdążę wybrać się w tym życiu (chociaż nigdy nie mów nigdy), więc cieszę, że mogłam przeczytać reportaż o tym państwie.

Moim zdaniem „Kraj naprawdę i na niby. Reportaże z Gujany Francuskiej” to bardzo współczesna praca. Równie dobrze mogłaby powstać nie na papierze, a jako film dokumentalny bądź w odcinkach na kanale. Ani to dobrze ani źle. Zwyczajnie tak mi się skojarzyła jej poprawna, pisana ładnym językiem, ale jednak swobodna forma. Autor z tym pogada, z tym się napije, temu poniesie na plecach upolowane pekari.

„W tej przeszywająco smutnej scenie dokonywała się moja własna pokuta za brak szklanych ścian w rzeźniach. Za oddzielanie mięsa od cierpienia zwierząt. Dziczek rył mi sumienie umierającym ryjkiem”.

Refleksja podróżnika z tzw. cywilizowanego świata. Ze świata histerii na widok zafoliowanego zająca albo całego prosiaczka w hipermarketowej zamrażarce. Zaiste.

Tomasz Owsiany pokazał nam wnętrze państwa dla wielu egzotycznego. Jedną nogą stojącego w przeszłości, a drugą już w XXI wieku. W rezultacie chwiejącego się niepewnie, niespójnego. Bezbronnego. Z feministycznego punktu widzenia czułam lekką satysfakcję, że autor nie wszędzie może zajrzeć. Nie wszystkim rytuałom wolno mu się przypatrywać, nawet gdy są tak prozaiczne jak przygotowywanie kasziri czy kassawy. I dziś są na świecie miejsca, gdzie zakazano przebywać kobietom. Bo tak. Bo jakiś bóg się pogniewa albo buddyjskiemu mnichowi uschnie to i owo, i nie będzie już nigdy mógł osiągnąć nirwany. Dlaczego by nie miało być zakątków niedostępnych dla mężczyzn – lub po prostu dla obcych? Twórca reportażu bywał tym faktem nieprzyjemnie zaskoczony. Równie mocno bodła go „interesowność” tubylców, którzy oczekiwali zapłaty za pomoc czy np. pozwolenie na fotkę. Nie robiło na nich większego wrażenia (poza chwilowym zaciekawieniem), że napisał parę książek i najwyraźniej chciałby, aby traktowano je jak Paszport Polsatu, otwierający wszystkie drzwi.

Trochę kpię, a przecież bardzo doceniam kawał porządnej roboty, jaką wykonał. Czasem tylko czułam się rozbawiona jego zdziwieniem. A raz brakami w wiedzy historycznej. „Mój kraj nigdy nie miał kolonii ani niewolników”. Chłop pańszczyźniany może nie był ciemnoskóry, tylko swój, słowiański, ale mógłby mieć na ten temat inne zdanie.

Z reportażu dowiadujemy się, że wspomnianych tubylców rozleniwiło życie na zasiłkach. To, co roboczo określę jako „pincetplusizm” francuskiego rządu. Dostawanie pieniędzy za samo istnienie w połączeniu z brakiem woli (a często i możliwości) zatrudnienia wpędziło ich w marazm. Jak widać, te same mechanizmy psują każde społeczeństwo, czy to w środku Europy, czy na drugim kontynencie. Ale Teków i Wayanów zmieniły nie tylko comiesięczne przelewy euro. Wpływ białych na indiańską społeczność widać również w pogłębiającym się alkoholizmie, poczuciu beznadziei, osłabianiu relacji rodzinnych. A także w zanieczyszczaniu środowiska, zarówno wody, jak i lasów, do których trafiają kolejne hałdy śmieci. Niby coraz bardziej nowocześnie, a jednak ludzie nie stają się szczęśliwsi.

Trochę złośliwa, trochę gorzka jest ta moja quazi-recenzja, a sam reportaż mi się podobał. Tylko zawarte w nim informacje już mniej. Miałam okazję poznać kolejny rejon zawłaszczany powoli przez białego człowieka, który pomaga, unowocześnia, ale za jaką cenę? Odniosłam wrażenie, że Indianom żyło się dobrze, a później przyszli Europejczycy. Miło i spokojnie już było, to se ne vrati.

Za możliwość przeczytania książki bardzo dziękuję Wydawnictwu Muza.