"Polki na Montparnassie" Sylwia Zientek

Przede wszystkim to nie reklama, żeby sobie ktoś nie pomyślał. W ramach programu „Gdzie są nasze Patronki?” BNP Paribas Bank zachęca szkoły do przyjmowania nazwisk patronek. A prócz tego przybliża na swoim profilu na FB postaci niezwykłych kobiet. Szkoły mogą się zgłaszać do 15 listopada, a uczestnicy akcji powalczą o grant. Czemu o tym piszę? Po pierwsze, bo to świetna kampania. Po drugie, miałam okazję przeczytać kilka prześmiewczych odpowiedzi na programowe pytanie. Przykłady poniżej:

„mniej jest wybitnych kobiet niż mężczyzn dlatego też mniej szkół, studiów etc. ma patronkę czego nie rozumiecie?”

„No to ile kobiet zdobyło Nobla? A ilu mężczyzn? Albo ilu było królów? Wymień kobiety, które coś wynalazły. No czekam na przykłady”.

Spotykałam się z tym wielokrotnie. Skoro znamy mniej naukowczyń, znaczy, że było ich mniej. Czemu nie ma instruktorek, inżynierek czy projektantek, o których słyszał świat, a męskich piersi wypinanych po medale nigdy nie brakowało? Czemu było tylu malarzy, a o malarkach nikt nie słyszał? Boo... najwidoczniej kobiety są głupsze i mniej utalentowane. Proste.

Z tym, że nie. Najczęściej śmieszek pytający o to, ile kobiet zdobyło Nobla, ma już swoją tezę. Zapewne nie wie, jak naciskano na męża Marii Curie-Skłodowskiej, żeby przyjął nagrodę, bo nie chciano wręczyć jej kobiecie. Może i genialna, ale jednak baba. Zapewne taki śmieszek nie ma pojęcia, jak obruszony był Jan Matejko, że istnieją kobiety, które malują. Do tego rewelacyjnie malują. Wraz z innymi konserwami tradycjonalistami twardo bronił paniom dostępu do pędzla i sztalugi, twierdząc, że się do tego zwyczajnie nie nadają. Nie i tyle. W drugiej połowie XIX wieku panny z dobrych domów mogły co najwyżej uwieczniać na płótnie pejzaże albo kompozycje z kwiatków. („To tak ładnie widzieć panienki malujące pastelami!”). Później było niewiele lepiej. Kobiety musiały być naprawdę zdeterminowane, a przede wszystkim odważne, aby realizować swoje marzenia. Niestety, długo nie w Polsce. Tutaj rządzili mężczyźni, którzy kobiece pasje traktowali w najlepszym wypadku protekcjonalnie. Dlatego Polki pragnące malować coś więcej niż bukiety kwiatów czy urocze łączki musiały wyjechać za granicę. I tak trafiły do Paryża.  

Ale od początku. Trudno mi przypomnieć sobie inną książkę, która wzbudziła we mnie taki zachwyt, zanim jeszcze wzięłam ją do rąk. Kiedy tylko dowiedziałam się o dziele Sylwii Zientek, migiem wysłałam maila do wydawnictwa. A kiedy książka w końcu do mnie dotarła... O bogini, jakież to piękne wydanie! Twarda okładka z gustowną ilustracją, mocny grzbiet, a w środku masa grafik i zdjęć. Do tego przyjemna dla oka czcionka na stronach z numerami umieszczonymi nie na dole, a po bokach. Nie mogłam się napatrzeć! Miałam pracowity tydzień, więc nie zabrałam się za czytanie od razu. Ale w każdej wolnej chwili sięgałam po opasłe tomiszcze, żeby je chociaż przekartkować. Ciągnęło mnie do tej przepięknej okładki.

„Polki na Montparnassie” to cudna wizualnie praca. Właśnie, nie książka, a praca. Autorka opisuje w niej trudne życie utalentowanych artystek, które musiały walczyć o to, co panom było dane po prostu. Aby móc tworzyć (malować, pisać etc.), często musiały udawać mężczyznę – dosłownie i w przenośni. Swoje dzieła literackie podpisywały męskimi nazwiskami, a malarstwa uczyły się w męskim przebraniu. Niekiedy (bo nie zawsze) szczęście dopisywało tym, które urodziły się w zamożnych rodzinach i miały pobłażliwego ojca. Poznajemy historię dziesiątek kobiet, z których wiele nie doczekało uznania za życia. Zmarły w nędzy, niedocenione, często na marginesie społeczeństwa. Te, którym się udało, miały burzliwe życie pełne przeszkód rzucanych im pod nogi jedynie z powodu „niewłaściwej” płci.

„Wkroczenie kobiety w świat sztuki byłoby nieodwracalną katastrofą. Co stanie się, kiedy istoty pozbawione prawdziwego daru wyobraźni wniosą swoje potworne osądy artystyczne i będą domagać się wsparcia?”

Na ponad 450 stronach pisarka zawarła masę informacji o twórczyniach takich jak Mela Muter, Olga Boznańska, Anna Bilińska-Bohdanowicz czy Tamara Łempicka. W „Polkach...” przewijają się też takie postaci jak ukochana Marii Konopnickiej, Maria Dulębianka, „zupełnie zapomniana malarka” Maria Andrzejkowicz-Buttowt czy ekscentryczna francuska artystka Rosa Bonheur, która i dziś niejednego kłułaby w oczy tym, że żyła jak chciała. Książka jest pełna faktów, przypisów, opowieści, wycinków z gazet, fragmentów listów, cytatów z pamiętników... To dziesiątki niewysłuchanych głosów, które powinny zostać usłyszane. Życiorysy, które zasługują na zapamiętanie. A przede wszystkim dzieła, które powinno się znać.

„Polki na Montparnassie” zachwycą każdego, kto choć trochę interesuje się sztuką. Ale nie tylko nią. Dzięki lekturze poznacie mnóstwo ciekawostek o życiu w XIX- i XX-wiecznej Europie. Przykładowo, wiedzieliście, że dopiero w 2004 roku we Francji zniesiono przepis, na mocy którego rozwódka musiała odczekać trzysta dni do ponownego małżeństwa? Rozwodnik mógł się ożenić od razu. Do 1965 roku żonie nie było wolno pracować bez pisemnej zgody męża ani otworzyć rachunku w banku. Dopiero po wybuchu I wojny światowej kobiety mogły chodzić same po ulicy. Wcześniej groziło za to aresztowanie i oskarżenie o nierząd. Innymi słowy, kobieta musiała mieć właściciela – choćby to był alfons.

Dzieło Sylwii Zientek pęka w szwach od wiedzy o historii, kulturze, obyczajach. Będzie ozdobą biblioteczki, a do tego można po nie sięgnąć i otworzyć na dowolnej stronie. Przynajmniej ja w ten sposób przeczytałam znaczną część. Nie ma tu typowego spisu treści, tylko indeks, co oznacza, że informacje o konkretnych osobach są w różnych miejscach. Jeśli będziecie szukać danych np. o Oldze Boznańskiej, przyjdzie Wam skakać po książce jak pchła po psie. Rzecz jasna to żaden zarzut, ale niejeden czytelnik się zdziwi.

Jestem tak oczarowana „Polkami...”, że mogłabym pisać o nich całe elaboraty. Będę trąbić o tej pracy, gdzie tylko się da, bo zdecydowanie za cicho o niej w sieci. Jak najwięcej ludzi powinno ją poznać. Zwłaszcza dziś, zwłaszcza w Polsce z Czarnkami, ich doradcami bredzącymi o cnotach niewieścich czy nadgorliwymi kuratorami oświaty, którzy aż się trzęsą do cenzury. Mam serdecznie dosyć tych, którzy mówią, co dziewczynki powinny, a do czego się nie nadają. Do czego kobieta jest stworzona, a na co zbyt głupia.

„To, czego nam trzeba, to możliwości pracy jak mężczyźni i nie wytężania wszelkich sił, aby osiągnąć to, co mężczyźni uzyskują ot tak po prostu”.

Za możliwość przeczytania książki bardzo dziękuję Wydawnictwu Agora.