"Rambo Pierwsza krew" David Morrell

Od przeczytania mija już drugi tydzień, a ja wciąż dumam. Czy polubiłam (wreszcie) ekranizację. Co uważam za lepsze – książkę czy film. Jak ubrać w słowa wszystkie emocje wywołane przez lekturę. Zamiast odpowiadać na te pytania, sama zadam jedno. Czy jest na sali ktoś, kto nie zna Johna Rambo? Dam sobie rękę uciąć, że przynajmniej kojarzycie to nazwisko. Przejdźmy do treści właściwej, czyli mojej subiektywnej opinii, zanim usłyszę w głowie głos Czarka Pazury („I wiesz co? I bym teraz, kur.a, nie miał ręki!”).

Trudno mi pisać o książce bez odnoszenia się do filmu i chyba nie będę się na to silić. O ile nie wszyscy, o tyle większość i tak najpierw oglądała ekranizację. Jeśli chodzi o mnie, nigdy za nią nie przepadałam. Do połowy „Rambo Pierwsza krew” był dla mnie przykry w odbiorze. Dopiero później, gdy akcja nabierała rozpędu, oglądałam prawie z przyjemnością. Zabierając się za pierwowzór, oczekiwałam, że poznam powody tak bezwzględnego traktowania bohatera przez szeryfa oraz jego podwładnych. Być może je zrozumiem i zmienię o nich zdanie – oraz o samym Rambo. Czy zmieniłam?

Zacznijmy jednak od początku. O temacie debiutu ojca Rambo zadecydował przypadek. W 1968 roku David Morrell obejrzał w dzienniku dwa reportaże. Jeden ze zbrojnego starcia w Wietnamie, drugi z zamieszek na ulicach USA. Każdy inny, oba straszne, bo podobne. Niedługo później pisarz przeczytał artykuł, który do cna go oburzył. Tekst opowiadał o grupie hipisów wywiezionych przez policję za miasto po wcześniejszym rozebraniu do naga, polaniu wodą i obcięciu bród oraz włosów. Degeneratami moralnymi okazały się nie wyrzutki, lecz ci od „To Protect and to Serve”. Tak oto w autorze narodziła się myśl.

W 1972 roku ukazuje się powieść o weteranie z Wietnamu, który wraca do domu po ucieczce z niewoli. John Rambo to bohater nagrodzony najwyższym amerykańskim odznaczeniem, Congressional Medal of Honor, ale jednocześnie odrzucony przez ojczyznę. Kraj się go wyrzeka, a obywatele przeganiają jak bezdomnego psa. I to dosłownie. Kiedy John przybywa do miasteczka o nazwie Madison, szeryf Teasle pakuje go do radiowozu i wywozi na peryferia. Przy okazji częstuje go protekcjonalną gadką o tym, że takich jak on (czyt. włóczęgów) tu nie potrzebują, bo same z nimi problemy. Rambo ma dość. Więcej tego nie zniesie. To szesnaste (powtarzam, szesnaste) miasteczko, w którym spotyka się z takim traktowaniem. Uparcie wraca do Madison, co szeryf odbiera jako osobistą zniewagę. Aresztuje mężczyznę za włóczęgostwo i wiezie na komisariat. Na miejscu, podobnie jak nieszczęśni hipisi z reportażu, Rambo trafia pod prysznic, a później ma być ostrzyżony. Jego protesty są ignorowane. Wystarczy jeden błysk ostrza brzytwy blisko twarzy, aby wróciły wspomnienia z Wietnamu. John nie wytrzymuje i przystępuje do ataku. A potem, niczym lawina, wszystko idzie nie tak. Drobne wydarzenie, jeszcze jeden gest pogardy zmienia fabułę w krwawą jatkę, w której uczestniczy policja stanowa, gwardia narodowa oraz masa cywili-cymbałów. A wystarczyło zostawić Rambo w spokoju, bo on naprawdę nie szukał zaczepki.

– Medal of Honor? – spytał Lester Teasle'a. – Kogo ty nam każesz ścigać? Bohatera wojennego? Jakiegoś pierd.lonego komandosa z zielonych beretów?

Przez długie lata uważałam ekranizację za bezmyślną nawalankę z osiłkiem, który walczy z całą armią. Później zrozumiałam, że to nie jest zwykła durna strzelanka. To jeden z pierwszych filmów o tragedii weteranów wojennych. O tym, że dla wszystkich włącznie z amerykańskimi władzami byłoby lepiej, gdyby tacy żołnierze wracali do kraju w trumnie. Niestety wracali żywi, choć często bez kończyn, więc nie wyglądali dobrze przed kamerami. No i te ich dziwne zachowania, pretensje zamiast wdzięczności... Gdzie podział się ich patriotyzm? Rząd USA długo wzbraniał się przed dostrzeżeniem PTSD. Oraz przyznaniem, że wykorzystał swoich żołnierzy, wypychając ich na wojnę i udając, że nie istnieją po powrocie. W filmie i w książce poznajemy ten temat bliżej dzięki przemyśleniom Rambo. Widzimy jego koszmary, obserwujemy, jak walczy z własnymi demonami, jak się miota. Wiele osób uważa, że książka przedstawia to lepiej, a ja się waham. Z pewnością książkowy John Rambo jest bardziej ludzki. Cierpi, a nawet płacze. Kiedy złość przejmuje nad nim kontrolę, próbuje zrealizować swój plan zniszczenia wszystkich i wszystkiego. To odróżnia go od bohatera z filmu, który chce po prostu przetrwać. Najbardziej znacząca różnica między książką a ekranizacją to zakończenie. Książkowe jest w pełni zrozumiałe, choć przygnębiające. Filmowe też przygnębia, ale inaczej.

Nie wiem czy i kogo mogłabym zachęcić do sięgnięcia po tę książkę. Ewentualnie tych, którzy znają film, ale chcą poznać więcej szczegółów – jak ja. „Rambo Pierwsza Krew” to pisana prostym językiem, obfitująca w wulgaryzmy opowieść o złamanym człowieku. Żadne z niej wybitne dzieło, ale może skłaniać do dyskusji. O patriotyzmie. O wojnie. O PTSD. O byciu innym i podejściu społeczeństwa do tych, którzy nie pasują. Dla jednych będzie czystą rozrywką, dla drugich antywojennym manifestem. Nie sądzę, żebym pomyliła się, jeśli stwierdzę, że dla wszystkich jej bohater jest już częścią historii.

* zdjęcie okładki z sieci