"Niedźwiedź i słowik" Katherine Arden

Z jednej strony, okładka "Niedźwiedzia i słowika" swego czasu tak często przewijała się po sieci, że mi się opatrzyła. Z drugiej, musiałam, po prostu musiałam to przeczytać, bo lubię wszystko, co dotyczy mitologii słowiańskiej, demonów i duszków, z którymi ludzie żyli w zgodzie, zostawiając im jedzenie w podzięce za opiekę. Później nadeszło chrześcijaństwo, a że wiara nie lubi konkurencji, wytrzebiło dawne wierzenia. Pozostały tylko zabobony takie jak czerwona wstążka. Nawet dziś znajdą się osoby, które wiążą ją przy dziecięcym wózku, żeby uchronić potomka przed "złym spojrzeniem". Niektórzy nazywają to tradycją, a to po prostu zabobon. Chociaż... Właściwie to jedno i to samo.

Przez stulecia ludzie tłumaczyli sobie niezrozumiałe zjawiska siłami nadprzyrodzonymi (wir w rzece – wodnik, pluski w stawie – rusałka, światełko na bagnach – błędny ognik etc.). Zdaję sobie sprawę, że to tylko sposoby na ogarnięcie umysłem nieznanego, ale i tak lubię czytać słowiańskie legendy i podania. Nie miałabym nic przeciwko temu, żeby żyły wśród nas stworki typu domowik, bannik czy waziła. Tylko trzeba byłoby mieć banię i stajnię. I dom ;) 

Wracając do książki, powieść Katherine Arden to pierwsza część Trylogii Zimowej Nocy. Jej bohaterką jest niezwykła dziewczynka, wnuczka niezwykłej kobiety, która pewnego dnia wyszła z lasu i potrafiła rozmawiać ze zwierzętami. Akcja "Niedźwiedzia..." rozgrywa się na XIV-wiecznej Rusi, zdecydowanie nie jest to dobry czas dla kobiet widzących i wiedzących więcej (wiedźm). Jak je traktowano w średniowieczu, chyba nie muszę przypominać. Wiara nie lubi konkurencji.

Mała Wasilisa Pietrowna szybko się uczy, że musi ukrywać swoje zdolności przed rodziną. Zwłaszcza przed macochą, fanatyczką religijną, przerażoną tym, że podobnie jak pasierbica widzi domowe skrzaty. Anna chętnie nie opuszczałaby cerkwi, a jeszcze chętniej zamieszkała w klasztorze i nie wychodziła za mąż. Niestety to czasy, w których kobiety nie mają nic do powiedzenia w zakresie swojej przyszłości. Narodziny córki to widmo wydatków i konieczności przehandlowania jej za posag, gdy tylko osiągnie wymagany wiek. W razie gdyby żaden absztyfikant się nie zjawił, córka zostanie oddelegowana do klasztoru. Dla kobiety są tylko dwie życiowe opcje, a ze zdaniem samej zainteresowanej nikt się nie liczy.

Niektóre fragmenty trudno mi było przejść bez zgrzytania zębami (a w moim stanie nie powinnam). Wiem, że piszę o odległej, gęsto zalesionej północy XIV-wiecznej Rusi, ale moje feministyczne serduszko krwawiło, kiedy natrafiałam na stwierdzenia w stylu: "Rolą kobiet jest rodzenie dzieci", "otrzymasz duży posag i dasz mi silnych wnuków", "Wyjść za mąż za przyzwoitego człowieka i żyć bezpiecznie w jego domu, oddawać cześć Bogu i rodzić zdrowych synów, to jest prawdziwe i słuszne". Kiedy czytałam o kolejnym wysmaganiu Wasi rózgą czy kolejnym policzku od macochy. Albo o obruszeniu kaznodziei, wręcz urażonego tym, że kobieta śmie patrzeć mu prosto w oczy i zadawać pytania na temat ikon. Długo by wymieniać. Pytanie, czy tych perełek było tak dużo, czy wypatrzyłam je, bo jestem wyczulona na każdy ślad takiego ucisku.

Nietrudno się domyślić, że niepokornej dziewczynce źle się żyje w takim świecie. Nastoletnia Wasilisa stanowi dla rodziny spory problem. Wszyscy (poza macochą) ją kochają, ale się boją – jej i o nią. Szczególnie, że do wsi przyjeżdża pięknolicy duchowny Konstanty, który szybko zaprowadza chrześcijański terror i zabrania dokarmiać domowe stworki. Sieje postrach wśród ludzi, grożąc bożym gniewem. Nie widzi, że sam grzeszy – i to jednym z grzechów głównych. Wróg jest bliżej, niż można przypuszczać. I wciąż rośnie w siłę. 

Podobała mi się ta opowieść, choć moim zdaniem „Niedźwiedź i słowik” byłby wspaniałą baśnią, gdyby napisano ją ewidentnie dla dorosłych. Widzę potencjał na historię mroczną, okrutną i krwawą, z potęgującą się atmosferą zagrożenia i akcentem zmysłowości. Co nie zmienia faktu, że nie mogę się doczekać, kiedy sięgnę po drugą część. I polecam ten tytuł wszystkim kochającym słowiańskie klimaty.